Xylotheken

Een xylotheek is een collectie van hout vervaardigde boekbanden. Ieder deel behandelt een boomsoort en is, als de boom genoeg hout levert, van het hout van die boom gemaakt. Binnenin bevinden zich monsters uit iedere levensfase van de boom, van zaadje tot houtskool.
De drie Xylotheken die Nederland rijk is werden in 1809 door Lodewijk Napoleon geschonken aan de universiteiten van Leiden, Harderwijk en Franeker. Ze zijn gemaakt door Ferdinand Alexander von Schlümbach, een gepensioneerd officier uit Neurenberg. Er is in Wageningen nog een vierde collectie geweest, van een andere maker, maar die is in de oorlog vernietigd. De Leidse xylotheek (147 delen) staat inmiddels in Kasteel Groeneveld in Baarn. De Harderwijker collectie (146 delen) bevindt zich in het Natuurmuseum Enschede en de Franeker xylotheek (158 delen) staat in het Coopmanshuis Franeker.
De eerste xylotheek waar Enkzicht aan gewerkt heeft is die van Kasteel Groeneveld in Baarn. De daarbij opgedane ervaring, onder andere met het opzetten van een documentatiesysteem, werd later gebruikt bij een complete restauratie uit aan de collectie van het Natuurmuseum Enschede (tegenwoordig Twentse Welle). Deze was in zeer slechte staat. De boeken waren aangetast door schimmel en houtworm en door verdroging gescheurd of kromgetrokken. Bij eerdere pogingen tot reparatie waren veel onderdelen tussen de delen verwisseld. Door de slechte staat van de boekdozen was ook het plantmateriaal veelal losgeraakt, beschadigd of verloren gegaan. Ook hier was vaak materiaal in de verkeerde boekdoos terecht gekomen. De ingelijmde tekstvellen met de beschrijving en de naam van de boom waren verzuurd en de leren scharnierbandjes van de boeken waren gescheurd en in veel gevallen onvakkundig gerepareerd.
De hele collectie was ook behandeld met een onbekend bestrijdingsmiddel, waardoor er alleen aan gewerkt kon worden in een speciaal vervaardigde zuurkast.
De scheuren in de boekdozen werden gerepareerd en waar de delen door krimp te klein waren geworden werden ze breder gemaakt met de goede houtsoort. Daarna werden de ruggen, waar nodig aangevuld en geïmpregneerd, er weer op gelijmd. De restauratoren van Enkzicht hadden al hun kennis en vernuft nodig om voor alle verwisselde latjes de juiste plek te vinden. Dit alles moest gebeuren met het plantenmateriaal in de boekdozen.
Dat plantenmateriaal moest ook op de goede plaats worden teruggelijmd. Een geavanceerd afzuigapparaat dat normaal een functie heeft bij de behandeling van longpatiënten, leende zich goed voor het droog verwijderen en onschadelijk maken van schimmelsporen.
Tot slot konden de geconserveerde en gerepareerde scharniertjes worden teruggeplaatst en werden de boeken behandeld tegen houtworm. Hieronder ziet u drie gerestaureerde delen van de xylotheek. Van links naar rechts: Salix Aurita (Geoorde Wilg), Quercus Robor (Zomereik) en Pinus Sylvestris (Grove Den).